رشته «آموزش پیش دبستانی» و مـهدکودک‌ها - عیـارآنلاین

اشاره: پرونده ویژه عیـار آنلاین تحت عنوان «مـهد بابا ندارد.» پیرامون آسیب شناسی مـهدکودک ها درون ایران بـه زودی منتشر خواهد شد. فرم کاربینی رشته پیش دبستان درون این پرونده سعی شده که تا با نگاهی کارشناسانـه بـه آسیب شناسی وضع فعلی و ارائه راهکارهای بهبود این وضع بپردازد. یـادداشت زیر چهارمـین نوشتار از این پرونده هست که درون ادامـه مـی‌آید.

مقدمـه اول: فرم کاربینی رشته پیش دبستان متون تربیتی، خاصه آثار معاصر، از اهمـیت ویژه‌ی تربیت دوران کودکی حکایت دارند و توجه ویژه‌ی متخصصان امر تربیت بـه دوره کودکی و ویژگی‌ها، اصول و روش‌های تربیتی آن تأکیدی بر این اهمـیت است. محور مشترک چنین تأکیدی را مـی‌توان درون پی‌ریزی شاکله شخصیتی انسان درون دوره کودکی جست‌وجو کرد. روانشناسان و متخصصان علوم تربیتی معتقدند کـه شخصیت انسان، درون چهار سال اول زندگی شکل مـی‌گیرد و در این سنین، کودک حتما تحت تعلیم و تربیت عمـیق و همـه‌جانبه‌ای قرار گیرد.

مقدمـه دوم: بایسته‌های زندگی مدرن، درست یـا غلط، سبب شده هست که خانواده‌ها کودکان خود را درون ساعاتی از شبانـه روز به منظور مراقبت، آموزش و احتمالاً تربیت بـه مراکزی بسپارند. اهمـیت این مراکز زمانی آشکارتر مـی‌شود کـه بدانیم درون بسیـاری از مواقع، خانواده وظیفه خود را بـه خوبی ایفا نمـی‌کند. فقر فرهنگی و کم سوادی یـا بی‌سوادی، آشنا نبودن با مسائل تربیتی، مشکلات اقتصادی و دور بودن والدین از محیط خانـه بـه دلیل اشتغال از جمله عوامل این مسئله است. درون چنین مواردی، مـهدکودک‌ها و مراکز پیش‌دبستانی مـی‌توانند کمبودهای آموزشی، تربیتی، جسمـی و عاطفی کودکان را جبران نمایند.

با این دو مقدمـه مـی‌توان اهمـیت و لزوم گسترش شاخه‌ای از علوم تربیتی با عنوان «آموزش و پرورش پیش دبستانی» را درک نمود. درون این یـادداشت تلاش خواهد شد شرایط و فضای حاکم بر این رشته و مسائل آن درون ایران بررسی گردد.

در دانشگاه‌های کشور، گرایش آموزش و پرورش پیش دبستان درون دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشجو مـی‌پذیرد و به دلیل عدم ارائه مقطع دکتری این گرایش درون ایران، علاقه‌مندان به منظور ادامـه تحصیل ناگزیرند کـه به خارج از کشور سفر نمایند.

هدف این گرايش درون مقطع کارشناسی، تربیت متخصصاني هست كه بتوانند قواي جسمي،‌ عاطفي، رواني،‌ اجتماعي و اخلاقي كودكان پيش‌دبستاني و دبستاني را پرورش دهند. از این رو دروس بـه نحوی ارائه مـی‌شود کـه برای هر دو دوره‌ی پیش دبستان و دبستان کارایی داشته باشد و تفکیک محتوایی وجود ندارد. «تفاوت‌هاي فردي كودكان،‌ روانشناسي بازي، مديريت مراكز پيش‌دبستاني و دبستاني، قصه‌گويي و نمايش خلاق، مشاوره كودك، ادبيات كودكان» برخی سرفصل‌های دروس تخصصی این رشته‌اند و در بین این دروس، ۸ واحد عملی نیز گنجانده شده است.

بر اساس هدف تعیین شده، دانش‌آموختگان گرایش آموزش پیش دبستان و دبستان مـی‌توانند درون مشاغلی همچون مربی دوره‌های پیش دبستانی، آموزگار و مدیر مدارس ابتدائی و کارشناس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بـه فعالیت بپردازند.

در حال حاضر، عمده دانشگاه‌های اصلی کشور از جمله اصفهان، تبریز، زاهدان، کرمان، شـهید چمران اهواز، شیراز، علامـه طباطبایی، فردوسی مشـهد، علوم بهزیستی و توان‌بخشی و همچنین مراکز وابسته بـه دانشگاه فرهنگیـان و دانشگاه پیـام نور درون دوره کارشناسی این گرایش علوم تربیتی دانشجو مـی‌پذیرند. قابل توجه اینکه بر اساس دفترچه انتخاب رشته آزمون سراسری سال ۹۲، ۶۵۰۰ نفر درون دانشگاه فرهنگیـان، ۴۷۵۰ نفر درون مراکز وابسته بـه دانشگاه پیـام نور و حدود ۳۰۰ نفر درون دوره‌های روزانـه و شبانـه دانشگاه‌های دولتی پذیرش مـی‌شوند. دانشجویـان گرایش آموزش پیش دبستانی و دبستانی دانشگاه فرهنگیـان بعد از فراغت از تحصیل درون وزارت آموزش و پرورش و عمدتاً درون مقطع ابتدایی بـه کار گرفته مـی‌شوند و عملاً فرصت حضور درون دوره پیش‌دبستانی را نمـی‌یـابند. ظرفیت دانشگاه‌های دولتی نیز آن‌چنان کم هست که بـه هیچ وجه پاسخگوی نیـاز بازار کار ۱۸ هزار مـهدکودک و مرکز پیش دبستانی نیست.

لازم بـه ذکر اینکه در مقطع کارشناسی ارشد این رشته، دو گرایش «آموزش و پرورش دبستان» و «آموزش و پرورش پیش دبستان» از هم تفکیک مـی‌شود. گرایش آموزش و پرورش پیش دبستان درون این مقطع، فقط درون دانشگاه علامـه طباطبایی ارائه مـی‌شود. هدف از این دوره، تربیت افرادی هست که بتوانند نگاه علمـی بـه مقوله آموزش پیش دبستانی را توسعه ببخشند و کودکانی را کـه در بدو ورود بـه نظام آموزشی کشور هستند، بـه درستی هدایت نماید.

برخی از چالش‌های رشته آموزش پیش دبستانی

۱- بخشی از مسائل رشته آموزش پیش دبستانی بـه محتوای آموزشی آن مربوط مـی‌شود. در این رشته دانشگاهی همچون دیگر رشته‌های علوم انسانی عمده مباحث ارائه شده برخاسته از مبانی نظری و فلسفی غربی هست که هم‌خوانی لازم و متناسب با مبانی نظری اسلامـی را ندارد. به‌عنوان نمونـه به منظور تحقق اه تربیت دینی و اعتقادی درون کودکان، درون دروس رشته محتوای مورد نیـاز یک مربی پیش‌دبستانی ارائه نمـی‌شود. بدین ترتیب نمـی‌توان انتظار داشت کـه دانش‌آموختگان این گرایش توانمندی لازم به منظور شکوفاسازی تمامـی استعدادهای وجودی کودکان را داشته باشند.

علاوه بر این، با توجه بـه ماهیت کاربردی و عملیـاتی این گرایش علوم تربیتی، صرف تمرکز بر مباحث نظری بدون انجام کار عملی درون محیط‌های آموزشی، موجب مـی‌شود کـه دانش‌آموختگان به منظور فعالیت مؤثر متناسب با نقش تعریف شده درون نظام تعلیم و تربیت از بنیـه عملی لازم برخوردار نباشند. درون دوره کارشناسی آموزش پیش دبستانی و دبستان، درس کارورزی تنـها درس عملیـاتی این رشته محسوب مـی‌شود. به‌رغم این اهمـیت، بـه دلیل عدم همکاری اغلب مراکز پیش‌دبستانی و مـهدها و عدم توجه لازم استادان مربوطه، فرصت فراهم شده درون این درس نمـی‌تواند کارایی لازم را داشته باشد.

جالب اینکه درون مقطع کارشناسی ارشد آموزش پیش دبستانی، درس کارورزی گنجانده نشده هست و تأکید بیشتر بر وجوه نظری است؛ درون حالی کـه کارکرد و ماهیت این مقطع صرفاً گسترش مبانی نظری نیست و افزایش توان عملی دانش‌آموختگان درون تعامل تربیتی صحیح با کودکان بـه شکل تخصصی (هفت سال اول) نیز مدنظر قرار دارد. چنین توانایی بـه سبب عدم تفکیک گرایش‌های دبستان و پیش دبستان درون دوره کارشناسی، شکل نمـی‌گیرد و انتظار مـی‌رود درون دوره ارشد بـه آن توجه ویژه‌ای شود. با توجه بـه تفاوت‌های موجود درون دوره رشد پیش دبستان نسبت بـه دبستان، تفکیک این دو گرایش از هم درون مقطع کارشناسی سبب تمرکز دروس و آموزش‌های ارائه شده و به‌تبع آن افزایش کیفیت و کارایی دانش‌آموختگان این گرایش‌ها خواهد شد.

۲-برخی از مسائل گرایش آموزش پیش دبستانی بـه کادر آموزشی متخصص درون آموزش عالی ارتباط مـی‌یـابد. به‌رغم سابقه تأسیس گرایش‌های مرتبط با این حوزه از دهه پنجاه شمسی درون ایران، همچنان درون ایران تربیت متخصص درون مقطع دکتری گرایش پیش دبستانی صورت نمـی‌گیرد و در کل کشور تنـها یک نفر درون این گرایش دارای درجه دکتری است! با توجه بـه کمبود کادر آموزشی، عمده مباحث تخصصی توسط استادان رشته‌های مشابه از جمله روانشناسی تربیتی ارائه مـی‌شود کـه این امر بر کیفیت آموزش‌ها تأثیر منفی داشته است. این مسئله، لزوم اهتمام سیـاست‌گذاران نسبت بـه طراحی و راه‌اندازی مقطع دکتری گرایش‌های مرتبط با آموزش پیش دبستانی را آشکار مـی‌کند.

۳- بازار کار چالش دیگری هست که پیش روی دانش‌آموختگان گرایش آموزش پیش دبستانی قرار دارد. برخلاف تعریف اولیـه صورت گرفته درون اه این رشته، اکثر قریب بـه اتفاق دانش‌آموختگان آن امکان اشتغال درون مـهدکودک و مراکز پیش دبستانی را پیدا نمـی‌کنند. به‌کارگیری افراد فاقد تخصص و تحصیلات مرتبط درون مـهدکودک‌ها از جمله دلایل عمده‌ی این امر است، زیرا نیروی کار فاقد تحصیلات دانشگاهی، ارزان‌تر تمام شده و سود مادی مدیران این مراکز را بهتر تأمـین مـی‌کند. البته ضعف توانمندی دانش‌آموختگان گرایش آموزش پیش دبستانی نیز بـه این مسئله دامن زده است. با توجه بـه این نکته بازنگری جدی درون نحوه ارائه مجوز بـه افراد به منظور تأسیس این مراکز از یک سو و اصلاح برنامـه آموزشی تحصیلات آکادمـیک رشته‌های مرتبط بسیـار ضروری خواهد بود.

– «خلأ نظری موجود درون حوزه تربیت کودک پیش از دبستان» و «ضعف درون ادبیـات علمـی و کاربردی این حوزه» چالش مـهمـی هست که ضعف وجه پژوهشی گرایش آموزش پیش دبستانی را نشان مـی‌دهد. ضمن اینکه این ضعف بـه دلیل خلأ جدی ادبیـات نظری و منابع علمـی مبتنی بر مبانی اسلامـی درون این حوزه اهمـیت دو چندان مـی‌یـابد. کامل نبودن چرخه‌ی تربیت دانشجو و پژوهشگر به‌ویژه درون مقاطع تحصیلات تکمـیلی یکی از عوامل اصلی هست که این معضل را تشدید مـی‌نماید و نیـازمند توجه جدی مسئولین امر است.